باد لوار

نگاهی به مجموعه داستان تشباد اثر داریوش غریب‌زاده

حامد رحیمی


تشباد، عنوان اولین اثر ادبی داریوش غریب‌زاده است که به تازگی و به همت نشر تازه تأسیس پیرسوک، منتشر شده است. داریوش غریب‌زاده را در حوزه سینما، به‌ویژه فیلم کوتاه، می‌شناسیم؛ فیلمساز شناخته شده‌ای که تا امروز افتخارات بین‌المللی متعددی چون مدال نقره یونیکا، جایزه بزرگ جشنواره اکو اتنو فولک رومانی، جایزه ویژه برنو چک و... کسب کرده است و در کارنامه خود نویسندگی و کارگردانی فیلم‌های کوتاه مهمی چون  «لاک پشت»، «مرد آبی»، «بومرنگ»، «سکار» دارد. غریب‌زاده این‌بار اما با قلمش، در فرمی دیگر، ما را شگفت‌زده کرده است. داستان‌های این فیلمساز غالباً در جنوب ایران، به‌ویژه در بوشهر، می‌گذرند و نگاهی عمیق به زندگی و پدید‌ه‌های انسانی و اجتماعی دارند. صفت «کوتاه» همان‌طور که در سینما از غریب‌زاده جدا نیست در ادبیات و داستان‌هایش هم عنصری جدانشدنی از او‌ست. داستان‌های او تا حد ممکن کوتاه و در عین حال پرمغز و پرمحتوا هستند. به‌طور متوسط طول هر داستان او بیشتر از هزار کلمه نمی‌شود. هنر غریب‌زاده اما در همین است. او محتوایی عمیق و بلند را با فضاسازی و کوتاه‌نویسی در چند جمله خلاصه می‌کند و همین چند جمله چون تصویری بر پرده‌ی سینما به چشمان خواننده می‌نشیند. این نوع ادبی اصطلاحاً به «فلش فیکشن» معروف است که در آن شخصیت‌ها با جملات کوتاه توصیف می‌شوند و در انتقال محتوا،  نه فقط کلمات، بل آهنگ و موسیقی نثر نیز نقش مهمی دارند. به عقیده‌ی من تشباد از اولین نمونه‌های موفق این نوع ادبی در ایران است که نه فقط ساختار آن به درستی رعایت شده، بل با هنرمندی نویسنده٬ هویتی مکانی یافته که در نوع خود بی‌نظیر است. داستان‌های غریب زاده همگی چندصدایی هستند و در عین‌ حال با هم تفاوت‌های جزئی دارند که با ریزبینی در کنار هم قرار گرفته‌اند. این پدیده به خدمت داستان‌ها در آمده و به آن‌ها هویت مکانی مسحورکننده بخشیده که خاص ادبیات جنوب ایران است. انزوا و اشاره به تنهایی انسان در پهنه‌ی جهان از دیگر ویژگی دنیای داستانی اوست که در اکثر داستان‌ها به چشم می‌خورد که شاید شاخص‌ترین آن‌ها داستان «تیتوی نقاش» باشد. یکی از عناصر همیشه حاضر مکتب ادبیات جنوب، حضور حیوانات در جریان داستان است. در داستان‌های غریب‌زاده نیز این موضوع بسیار به چشم می‌خورد اما تفاوت مهم غریب‌زاده در این است که حیوانات در داستان‌های او مبدل به بازیگران داستان می‌شوند و نه فقط در محتوای داستان‌ها، بل در روند داستان‌ها نیز اثر می‌گذارند. تشباد مجموعه داستانی فوق‌ العاده مهم و قابل اعتناست که نه فقط به لحاظ محتوا و رنگ‌وبوی جنوبی آن دارای اهمیت است بل به‌لحاظ ساختار و فرم نیز نمونه بارز یک مجموعه داستان موفق است که می‌تواند برای هر کسی به مثابه یک کلاس درس باشد. از این منظر  بی‌راه نیست اگر بگوییم غریب‌زاده‌ی فیلمساز، به مراتب نویسنده خوبی هم هست.